Slijtage
Er wordt vaak gezegd dat slijtage van de gewrichten de oorzaak is van artrose. Dat is natuurlijk beeldspraak, want gewrichten bestaan uit levende weefsels die zich doorlopend vernieuwen. Gewrichten slijten daarom niet zoals de bewegende delen van een machine dat doen. Toch is het zo dat het kraakbeen in gewrichten met artrose is aangetast, en dat een beschadiging of langdurige zware belasting van een gewricht artrose tot gevolg kan hebben, dus wat dat betreft is de term ‘slijtage’ geen slechte omschrijving.
Er zijn echter meer oorzaken van artrose, waaronder ontsteking. De laatste tijd wordt er steeds meer onderzoek gepubliceerd waaruit blijkt dat de rol die ontsteking speelt bij artrose, lange tijd onderschat is.
Complementcascade
In onze nieuwsbrief nr. 4 van augustus 2013 Is artrose al bij jongeren te herkennen? vertelden we al over het artikel dat in november 2011 in Nature Medicine is verschenen.
Het is al langere tijd bekend dat er zich ontstekingscellen bevinden in gewrichten met artrose, zij het niet zo veel als bij reumatoïde artritis. De in Nature Medicine gepubliceerde studie heeft uitgewezen dat schade aan een synoviaal gewricht het complementsysteem in werking zet. Het complementsysteem is een aangeboren verdedigingssysteem tegen ziekteverwekkers dat meteen aan het werk gaat. Het hoeft een ziekteverwekker dus niet eerst te herkennen, zoals dat voor witte bloedcellen wel nodig is.
Wat er gebeurt wanneer het complementsysteem in werking treedt, wordt de complementcascade genoemd. De complementcascade veroorzaakt ontstekingsreacties in de gewrichtsvloeistof. Door middel van een ontsteking probeert het lichaam iets wat het irriteert te verwijderen en het genezingsproces op gang te brengen.
Wat is een synoviaal gewricht?
Bij een synoviaal gewricht raken de botuiteinden elkaar niet. Ze worden bij elkaar gehouden door bindweefsel en in de ruimte tussen de botten bevindt zich de gewrichtsvloeistof, ook wel synovia genoemd. Deze stroperige vloeistof wordt geproduceerd door een slijmvlies dat de gewrichtsvloeistof ook binnen het gewricht houdt. Dit slijmvlies is het synovium. Gewrichten waar veel beweging in zit, zoals de knie, de heup, de elleboog en de schouder, zijn allemaal synoviale gewrichten.
Bij een ontsteking in het gewricht wordt er te veel gewrichtsvloeistof geproduceerd. Daardoor wordt het gewricht dik. Dit wordt wel hydrops genoemd. Hydrops in de knie kan leiden tot een bakercyste. Dat is een bult in de knieholte die veroorzaakt wordt door een overmaat aan gewrichtsvloeistof. Het synovium kan dan onder bepaalde omstandigheden naar achteren gaan uitstulpen.
Op zich is zo’n cyste goedaardig, maar hij kan soms pijnlijk worden. Het is mogelijk de cyste leeg te zuigen, maar de kans is groot dat hij snel weer vult. Een gebarsten cyste veroorzaakt over het algemeen pijn in de kuit.
Synovitis
Naast de term hydrops wordt ook de term synovitis gebruikt, dat betekent ontsteking van het synovium. In april 2013 is er een artikel verschenen in Therapeutic Advances in Musculoskeletal Disease dat ingaat op de rol van synovitis bij artrose.
De schrijvers zeggen dat het inmiddels duidelijk is dat er al ontsteking in de gewrichten aanwezig is voordat artrose op een röntgenfoto geconstateerd kan worden. Men denkt dat een blessure of overbelasting leidt tot een vicieuze cirkel van beschadigd weefsel, ontsteking en herstel. Er zijn ook aanwijzingen dat urinezuur, ook bekend als de veroorzaker van jicht, een rol speelt bij deze ontstekingen.
Ook adipokines worden verdacht van het veroorzaken van ontstekingen in de gewrichten. Adipokines zijn cytokines die worden afgescheiden door vetweefsel. Cytokines zijn moleculen die een rol spelen bij de immuunafweer, bijvoorbeeld bij de complementcascade. In de knie is met name het vetkussentje achter de knieschijf een bron van adipokines, maar al het vetweefsel in het lichaam kan adipokines afscheiden. Dit zou de reden kunnen zijn waarom overgewicht de kans op artrose verhoogt.
In 2013 is Lobke Gierman in Leiden gepromoveerd op een onderzoek naar het verband tussen vetweefsel en artrose. Er wordt nu aangenomen dat het vetweefsel van mensen met overgewicht altijd licht ontstoken is. Sommige mensen zijn gevoeliger voor vette voeding dan anderen. Gierman vermoedt dat mensen met het metabool syndroom meer risico lopen om artrose te ontwikkelen.
Wat is het metabool syndroom?Metabool syndroom of syndroom X is de naam die tegenwoordig wel gebruikt wordt voor de combinatie van een aantal problemen, waaronder veel buikvet, hoog cholesterol, suikerziekte en hoge bloeddruk. |
Ontstekingsremmers
Bij pijn door artrose worden vaak ontstekingsremmende pijnstillers voorgeschreven, de zogenaamde NSAID’s, de non-steroidal anti-inflammatory drugs. Voorbeelden hiervan zijn ibuprofen, diclofenac en naproxen.
In april 2000 is in het British Medical Journal een artikel verschenen over NSAID’s van de hand van dr Peter Gøtzsche, directeur van het prestigieuze Nordic Cochrane Centre in Kopenhagen. Dit artikel is een metastudie; dat is een overzicht en beoordeling van medische onderzoeken over een bepaald onderwerp. Veel van de beschikbare onderzoeken worden hierin beoordeeld als van matige kwaliteit.
Gøtzsche vond geen enkel bewijs dat NSAID’s effectiever waren dan eenvoudige pijnstillers. De effecten van de verschillende NSAID’s ontliepen elkaar nauwelijks. Ze werkten ook nauwelijks ontstekingsremmend. Paracetamol is geen ontstekingsremmer en het bleek bij artrose even veel effect te hebben als ibuprofen en naproxen. Bovendien bracht het verhogen van de doses van de NSAID’s ernstige bijwerkingen met zich mee.
Voeding die ontsteking bestrijdt
Een gezonde manier om ontsteking te voorkomen en te bestrijden, is het eten van de juiste voeding. Veel groente en fruit eten is ook bij ontsteking de juiste remedie. Daar komt nog bij dat, zoals we hierboven gezien hebben, overgewicht ook ontsteking kan veroorzaken. Een gezond dieet met veel groente en fruit waardoor men niet meer aankomt en hopelijk zelfs afvalt, helpt dus bij overgewicht langs twee kanten om ontsteking te bestrijden.
Met name donkergroene bladgroenten zijn bij artrose een goede keuze. Denk dan aan spinazie, andijvie en allerlei soorten kool en sla, maar ook aan groene kruiden zoals peterselie. Al deze groene blaadjes zijn een goede bron van vitamine K.
Er zijn verschillende wetenschappelijke studies verricht waaruit blijkt dat een laag gehalte aan vitamine K samenhangt met artrose. In maart 2013 is er een artikel verschenen in het American Journal of Medicine over een onderzoek bij 1180 mensen, van wie 62 procent vrouwen, met een gemiddelde leeftijd van 62 en een gemiddeld BMI van 30,1. Dat is dus net op de grens tussen matig en ernstig overgewicht. Deze mensen werden onderzocht op knieartrose. Het bleek dat hoe lager het vitamine K-gehalte was, hoe groter de kans was dat röntgenfoto’s artrose in de knieën aantoonden.
Men spreekt in de onderzochte gevallen van een ‘subklinisch tekort’, omdat de symptomen van een officieel vitamine K-tekort niet optreden, dat zou namelijk betekenen dat het bloed niet meer stolt. De conclusie van het artikel is dat vitamine K een belangrijke rol speelt bij de mineralisatie van bot en kraakbeen, en mogelijkerwijs preventief zou kunnen werken bij het ontstaan van artrose.
Wat is BMI?
BMI is de afkorting van Body-Mass Index, ook wel Queteletindex genoemd. Het is een manier om te berekenen of iemand een gezond gewicht heeft. Men berekent het BMI door het gewicht in kilo’s door het kwadraat van het gewicht te delen. Dus bijvoorbeeld 69kg gedeeld door 1,68m maal 1,68m = 24,4. Als de uitkomst van deze som onder de 18, 5 ligt, is het gewicht te laag, boven de 25 is het te hoog.
Deze methode is niet altijd een betrouwbare manier om een gezond gewicht te berekenen – de omvang van de taille is ook heel belangrijk – maar zeker bij grotere groepen geeft het bruikbare resultaten.
Wat is vitamine K?
Vitamine K is een in vet oplosbare vitamine die in 1929 is ontdekt door de Deense wetenschapper Henrik Dam. De letter K komt van ‘Koagulation’, wat ‘stolling’ betekent. Bij gebrek aan vitamine K stolt het bloed niet meer, wat tot allerlei interne bloedingen leidt.
Wat is mineralisatie?
Mineralisatie is het proces waarbij mineralen zoals fosfor en calcium in het bot afgezet worden. Omdat bot ook weer afgebroken wordt, is dit een doorlopend proces.
Voorzichtig met citrus en nachtschade
Andere groente- en fruitsoorten die soms aangeraden worden om ontstekingen te bestrijden, zijn citrusvruchten, vanwege hun hoge gehalte aan antioxidanten als vitamine C en E, en tomaten omdat ze lycopeen bevatten, ook een sterke antioxidant.
Dat is in het algemeen een goed advies, maar er zijn aanwijzingen dat citrusvruchten en planten uit de nachtschadefamilie bij reuma en artrose de symptomen kunnen verergeren. Dat geldt zeker niet voor iedereen, maar u zou eens kunnen experimenteren of het invloed heeft op uw artrose als u deze plantenfamilies één voor één een poosje vermijdt. Doe het niet definitief zonder duidelijke aanwijzingen dat het voor u werkt, want hoe meer voedingsmiddelen u uitsluit, hoe eenzijdiger uw voeding wordt. En dat is natuurlijk ook niet gezond.
Citrusvruchten zijn mandarijnen, sinaasappelen, citroenen, grapefruits enzovoorts.
Tot de nachtschadefamilie behoren tomaten, aardappelen, aubergines, paprika’s en chilipepers. Tabak hoort trouwens ook bij de nachtschadefamilie, maar dat tabak slecht voor ons is, daar is iedereen het inmiddels wel over eens.
Broccoli en sulfurofaan
Maar groentes hebben meer methodes om ontstekingen die artrose veroorzaken, te voorkomen en te bestrijden.
Aan de universiteit van East Anglia in Groot-Brittannië hebben wetenschappers ontdekt dat een stof in broccoli en in andere groentes uit de kruisbloemenfamilie de vernietiging van kraakbeen in gewrichten kan tegengaan.
Deze stof heet sulfurofaan. Het onderzoek is uitgevoerd bij muizen, op menselijke kraakbeencellen en op kraakbeenweefsel van koeien. De wetenschappers ontdekten dat sulfurofaan de metalloproteinase blokkeert die ontsteking in gewrichten veroorzaakt. Deze metalloproteinase wordt opgewekt door de cytokines die hierboven al ter sprake kwamen; ze veroorzaken ontstekingen in het kader van de immuunafweer.
Het bleek dat de muizen die veel sulfurofaan in hun voer kregen, opvallend minder kraakbeenschade en artrose vertoonden dan de muizen die dat niet kregen.
Men is nu aan de universiteit van East Anglia begonnen aan een kleinschalig onderzoek bij artrosepatiënten die al op de wachtlijst staan voor een knieprothese, om te kijken of broccoli ook zo goed werkt bij menselijke gewrichten. De patiënten krijgen ‘super-broccoli’ die speciaal gekweekt is op een hoog gehalte aan sulfurofaan.
Jonge broccoliplantjes bevatten de grootste hoeveelheid sulfurofaan, gevolgd door broccolistronken. Maar ook met andere kruisbloemige groenten krijgen we sulfurofaan binnen. Dat zijn onder andere: spruitjes, witte kool, rode kool, spitskool, savooiekool, boerenkool, Chinese kool, paksoi, koolrabi, knolraap, radijs, waterkers, tuinkers en rucola.
Het artikel over dit onderzoek is op 27 augustus 2013 gepubliceerd in het wetenschappelijk tijdschrift Arthritis & Rheumatology.
Tot slot
Het is goed om te weten dat we met onze voeding kunnen bijdragen aan het afremmen en bestrijden van artrose. Laten we hopen dat deze nieuwe onderzoeksrichtingen op termijn ook een medicijn tegen artrose zullen opleveren.