We gebruiken onze handen de hele dag door. Artrose van de hand heeft dan ook vaak een behoorlijke impact en komt vaker voor dan u denkt. Meer dan dertig procent van de mensen ouder dan 45 jaar heeft gewrichtsklachten die veroorzaakt worden door slijtage van het kraakbeen. De meest voorkomende plaatsen in de hand die zijn aangedaan, zijn de eindkootjes van de vingers (DIP gewrichten) en het duimbasisgewricht (CMC1 gewricht).
Bij vrouwen komt 2,6 keer vaker artrose aan de handen voor dan bij mannen. We denken dat dit te maken heeft met de hormonale veranderingen die optreden na de overgang, en het feit dat vrouwen vaak wat meer beweeglijkheid hebben in hun gewrichten.

Welke klachten duiden op slijtage aan de hand of pols?

De klachten sluipen er vaak in. Het begint plotseling met pijn bij het opendraaien van een potje of het vasthouden van een koffiekopje. Langzamerhand kan dan ook toenemend pijn ontstaan bij het schrijven of het omslaan van de bladzijden van een boek. De kracht van de hand kan afnemen en er ontstaat vaak stijfheid in het polsgewricht en in de vingergewrichten.
Wanneer u overdag zware activiteiten verricht, zoals bijvoorbeeld in de tuin werken, kan het zijn dat u dit dan ’s avonds moet bekopen met pijn en zwelling van het gewricht.

Wat is de oorzaak van artrose?

Slijtage betekent dat het kraakbeen dat op het uiteinde van botten aanwezig is, slijt. Hierdoor kan een gewricht niet meer soepel bewegen. De oorzaak van artrose is nog niet duidelijk. Maar er zijn wel een aantal factoren die een rol lijken te spelen bij het ontstaan van slijtage van het kraakbeen van gewrichten. Hierbij kunt u bijvoorbeeld denken aan een trauma van de hand. U kunt zich waarschijnlijk wel voorstellen dat tijdens het breken van een pols of bij het optreden van bandletsel bij een ski-duim, er ook schade aan het kraakbeen kan ontstaan. Dit kan dan op termijn de oorzaak zijn van artrose. Ook langdurig zwaar werk en het jarenlang uitvoeren van dezelfde bewegingen tijdens het werk kunnen slijtage veroorzaken. Andere risicofactoren zijn het voorkomen van artrose in de familie, oudere leeftijd, van het vrouwelijk geslacht zijn en hypermobiliteit of hyperlaxiteit. In deze gevallen spreken we van secundaire artrose, omdat er een aanwijsbare oorzaak lijkt te zijn.
Daarnaast is er echter een groep mensen die gewrichtsslijtage heeft zonder aanwijsbare oorzaak. Dit noemen we primaire artrose.

Wat is hypermobiliteit of hyperlaxiteit? Dit betekent dat de banden en pezen slapper zijn dan normaal. Daardoor kunnen ze de gewrichten niet goed steunen, en die kunnen daardoor te veel bewegen. Denk bijvoorbeeld aan mensen die hun duim of hun elleboog de verkeerde kant op kunnen buigen. Omdat er dus meer beweeglijkheid is in het gewricht, kan dit meer vragen van het kraakbeen en artrose uitlokken.

Hoe weet ik of ik slijtage van mijn gewrichten heb?

Het stellen van de diagnose begint bij het in kaart brengen van uw klachten en de bevindingen bij lichamelijk onderzoek. Daarnaast kan dan aanvullend een röntgenfoto worden gemaakt. Slijtage is hierop meestal te zien door een afname van de ruimte tussen gewrichten, het ontstaan van haakjes aan het bot (osteofyten) of cysten (holtes) in het bot.
Bovenstaande bevindingen zijn vaak voldoende om tot een diagnose artrose te kunnen komen. Op onderstaande foto is slijtage te zien van beide duimbasisgewrichten, waarbij de linkerduim al meer tekenen van slijtage vertoont dan rechts. Dit zie je doordat er niet meer een mooi scharnierend gewricht te zien is, het gewricht is zelfs een beetje uit de kom gezakt, er zijn al kleine bothaakjes ontstaan.

Wat is er aan te doen?

De behandeling is gericht op het verminderen van de pijn en het behoud van functie van de hand. Bij beginnende slijtage zal een spalk die het betreffende gewricht rust geeft, voldoende pijnstillend zijn. Deze spalk hoeft u gelukkig niet 24 uur per dag te dragen; ze zal alleen nodig zijn bij die activiteiten waarbij het gewricht veel belast wordt. Sommige mensen hebben er ook baat bij om ’s nachts met een spalk te slapen.
Daarnaast is het in sommige gevallen nodig om aanvullend ontstekingsremmers (NSAID-ers) in te nemen In sommige situaties kan een injectie met ontstekingsremmers in het gewricht een oplossing zijn.
In deze fase is het ook belangrijk om advies in te winnen van een handtherapeut. Deze zal oefeningen met u gaan doen om de functie en kracht van de hand te optimaliseren. Daarnaast krijgt u ook adviezen over hoe u het gewricht verstandiger kunt belasten. Soms kan dit al puur door de houding te verbeteren. Bovendien zijn er handige hulpmiddelen zoals opzetstukjes voor de pen en speciale kaasschaven of aardappelschilmesjes.
Indien de pijn ondanks de spalk en een goede houding toeneemt en ook de stijfheid van de gewrichten erger wordt, dan zijn er een aantal chirurgische mogelijkheden:
1. Het vastzetten van een gewricht (artrodese)
2. Het vervangen van een gewricht door middel van een gewrichtsprothese.
Afhankelijk van de plaats van de slijtage, uw werk en hobby’s en verwachtingen betreffende de herstelperiode, zal voor u de ene optie (artrodese) dan wel de andere (gewrichtsvervanging) de meest geschikte behandeling zijn. Dit zal de handchirurg uitgebreid met u bespreken.

Samenvattend:

Artrose: moet u ermee leren leven?
Aan de ene kant wel. We hebben nog geen manier gevonden om het eenmaal beschadigde kraakbeen van hand- en polsgewrichten te herstellen. Er wordt wel geëxperimenteerd met methodes om het kraakbeen te herstellen, zie bijvoorbeeld onze nieuwsbrief Kraakbeenherstel van juni 2013, maar dan gaat het om knieën en heupen. Voor hand- en polsgewrichten worden dit soort experimenten nog niet gedaan.
U hoeft echter niet te leren leven met pijn. Er zijn verschillende manieren om de pijn onder controle te krijgen. Daarnaast zal de behandeling, in welke vorm dan ook, tevens gericht zijn op functiebehoud of in veel gevallen zelfs functieverbetering. Dat wil zeggen dat u hetzelfde of meer kunt doen met uw handen.
Heeft u het idee dat u mogelijk artrose heeft en wilt u graag uw behandelmogelijkheden weten, maak dan een afspraak bij een hand- en polschirurg.

Mariëtta Bertleff

Plastisch chirurg, Hand- en polschirurg HandsonCare

 

Literatuurlijst:

- Buckwalter J.A, Saltzman C., Brown T. The impact of Osteoartritis. Clin Orthop Relat Res. 2004 Oct;(427S): S6-S15
- Leung K.J., Rainsford D., Kean W.F. Osteoarthritis of the hand I: aetiology and pathogenesis, risk factors, investigation and diagnosis.
  J Pharm Pharmacol 2014
- Mar;66(3):339-46.

 

Is handtherapie zinvol bij artrose van de hand en pols?

De eerste stap, nadat slijtage in de hand is geconstateerd, bestaat gelukkig meestal niet gelijk uit een operatieve ingreep. Huisartsen, specialisten, maar ook patiënten zelf, zijn echter vaak niet op de hoogte van de toegevoegde waarde die een handtherapeut kan bieden in deze fase.
Handtherapie is inmiddels een officiële specialisatie binnen het vak fysiotherapie. Hiervoor is een aanvullende opleiding nodig die varieert van drie maanden tot een jaar. Deze komt bovenop een al bestaand zorgspecialisme, zoals ergotherapie of fysiotherapie.

Hand-Ergotherapie

De in handen gespecialiseerde ergotherapeut zal zich met name richten op hoe u tijdens uw dagelijkse bezigheden met de artrose kunt omgaan. Zij of hij geeft tips over hoe u bepaalde handelingen, zoals bijvoorbeeld het schillen van aardappelen of het optillen van een zware tas, op een handige manier kunt verrichten, zodat u het gewricht minder belast en hierdoor minder pijn heeft of krijgt.
Daarnaast zal hij of zij, indien nodig, met u kijken welke spalk het meest geschikt is om rust te geven aan het pijnlijke gewricht. Zij of hij leert u om te gaan met deze spalk en vertelt u wanneer het handig is om deze wel en juist niet te dragen. Ook zijn er inmiddels verschillende hulpmiddelen op de markt die het leven van iemand met artrose kunnen vergemakkelijken. Denk hierbij aan een aangepaste pen of opzetstukjes voor een pen, een computermuis, een kaasschaaf of een aardappelschilmesje. De ergotherapeut kan u hierin adviseren.

Hand-Fysiotherapie

De handfysiotherapeut gaan op een andere manier met u aan de slag. Zij/hij richt zich op oefentherapie met als doel het verbeteren en behouden van de handfunctie en de kracht in de hand en pols. Bijvoorbeeld bij duimbasisslijtage zal de behandeling gericht zijn op het aanleren van functionele grepen. Hiermee bedoelen we dat men zich bij het gebruik van de duim bepaalde bewegingen kan aanleren waardoor het versleten gewricht minder wordt belast. Dit noemen we een duimstabilisatieprogramma. Hierdoor zal de pijn beter onder controle zijn.
Ook zal een handfysiotherapeut met u aan de slag gaan om de kracht van de duim op te bouwen en zo goed mogelijk te behouden. Ook voor slijtage van de pols- en vingergewrichten zijn specifieke trainingsprogramma’s. U moet er rekening mee houden dat het soms twee tot drie maanden duurt voordat men zich deze bewegingen eigen heeft gemaakt en ze automatisch gebruikt, zonder erover na te denken.
Mocht het zover komen dat er toch een operatie nodig is, dan zal na de operatie vaak een intensief traject bij de handtherapeut plaatsvinden. Het resultaat van de ingreep staat of valt bij de nabehandeling.
Het is belangrijk er rekening mee te houden dat iedere persoon met slijtage van de hand en pols zijn eigen specifieke belemmeringen tegenkomt. De een heeft meer last tijdens dagelijkse dingen, de ander wil juist graag bepaalde sportactiviteiten hervatten of zo snel mogelijk weer een muziekinstrument bespelen. Geen enkel handtherapeutisch programma zal dus standaard zijn maar juist aangepast worden aan uw persoonlijke behoeftes en mogelijkheden.

Titia Beumer,
Handtherapeut HandsonCare